Πάντα θα υπάρχει ένα ενδιαφέρον για τον τόπο που αγάπησες εκεί που έζησες τα τελευταία 70 χρόνια και γνωρίζεις την πορεία του μέσα στο χρόνο. Τι υπήρχε όμως σε αυτή την περιοχή πριν δηλαδή να γίνει η Νέα Φιλαδέλφεια και η Νέα Χαλκηδόνα η σημερινή μας πόλη και κυρίως πριν αρχίσει η οικοδόμηση του προσφυγικού συνοικισμού ακριβώς 100 χρόνια πριν; Την απάντηση την δίνουν οι χάρτες του Κάουπερτ, όπως ονομάζονται, για την Αττική, επιβεβαιώνοντας ή ανατρέποντας διατυπωθείσες απόψεις.
Αυτό που είναι ασφαλές και επιβεβαιώνεται από ιστορικά στοιχεία είναι ότι η αρχική ονομασία της περιοχής είναι ταυτόσημη με το ρέμα του Ποδονίφτη. Αυτό προκύπτει από τους περιβόητους χάρτες της Αττικής του Johann A. Kaupert. Οι 29 χάρτες συντάχθηκαν μεταξύ των ετών 1875-1894 από άριστους επιστήμονες του πρωσικού στρατού, με επικεφαλής τον J. Kaupert κατά παραγγελία του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου. Οι χάρτες που πρέπει να εκτυπώθηκαν 1894-1903 είναι ψηφιοποιημένοι σε pdf και ελεύθεροι στην ιστοσελίδα της Αρχαιολογικής Συλλογής της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης. https://digi.ub.uni-heidelberg.de
Στην Εικόνα 1 πάνω δεξιά διακρίνεται το τοπωνύμιο Podarades όπου μετέπειτα δημιουργήθηκε η πόλη της Ν. Ιωνίας, ενώ είναι διακριτή η λεωφόρος Δεκελείας μετά την μεγάλη ευθεία ως συνέχεια των μικρών στροφών της σημερινής οδού Χαλκίδος, παράλληλα με την Λ. Δεκελείας βρίσκεται το ρέμα του Podonifti το οποίο δίνει και το όνομα στην περιοχή. Δυτικά διακρίνεται ο ποταμός Kephisos και το εκκλησάκι της Αγ. Παρασκευής (Paraskevi) στην Ανάκασα ένα στοιχείο που πιθανόν μας συνδέει με το σήμερα.
Στον χάρτη της Εικόνας 2 , ο οποίος πρέπει να είναι μεταγενέστερος του αντίστοιχου της εικόνας 1, μια περιέχει περισσότερα στοιχεία ανάμεσά των ο Pyrgos στην περιοχή του “Πύργου της Βασιλίσσης” και του Πάρκου Τρίτση, τα Patisia, το Galatsi και τα Kato Liosia.
Η αναγραφή της λέξης Podonifti ακολουθεί την καμπυλότητα του ομώνυμου ρέματος καθιστώντας σαφές ότι η ονομασία αφορά το ρέμα από το οποίο τελικά χαρακτηρίσθηκε όλη η περιοχή αδυνατίζοντας την άποψη, που έχει διατυπωθεί, ότι η ονομασία προήλθε «από κτήματα της αθηναϊκής οικογενείας Ποδονίφτη».
Χαρακτηριστικό του χάρτη της Εικόνας 2 είναι επίσης η αποτύπωση σιδηροδρομικού δικτύου στο οποίο περιλαμβάνεται και τμήμα γραμμής μέχρι το Ηράκλειο η οποία επεκτάθηκε αργότερα μέχρι Κηφισιά και αποτελεί σήμερα την γραμμή 1 του Μετρό Αθηνών. Στον χάρτη δεν περιλαμβάνεται, ενδεχομένως διότι αυτός συντάχθηκε σε προγενέστερο χρόνο, το τμήμα της σιδηροδρομικής γραμμής Λαύριο – Αγ. Ανάργυροι που λειτούργησε το 1888 και διέρχονταν από Ν. Φιλαδέλφεια (οδοί Λαυρίου και Πλαστήρα) κάνοντας μάλιστα δύο στάσεις (εικάζεται ότι αυτές λειτούργησαν το 1931) μια στη διασταύρωση Δεκελείας και Ιφιγένειας και η δεύτερη στη Νέα Μάδυτο, η γραμμή αυτή σταμάτησε να λειτουργεί το 1957.
Στην Εικόνα 3 εμφανίζεται το βόρειο τμήμα της Ν. Φιλαδέλφειας όπου αποτυπώνεται το παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου (Georgios) που έχει κατασκευασθεί το 1862 και βρίσκεται σήμερα επί της οδού Σοφούλη απέναντί του υπάρχει οινοποιείο (Weinpresse) και λίγο βορειότερα ο νερόμυλος στην περιοχή του Κόκκινου Μύλου (Wassermuhle) γεγονός που επιβεβαιώνει ότι ο Κηφισός μετέφερε ικανή ποσότητα υδάτων για να μπορεί να κινεί νερόμυλο.
Βορειότερα από το παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου και τον Κόκκινο Μύλο, στην Εικόνα 4, υπάρχει η περιοχή Χαμόμηλο (Chamomylo) ενώ επί της κύριας οδού έχει αποτυπωθεί το Βυζαντινό παρεκκλήσι των Αγ. Θεοδώρων (Theodoros) του 16ου αιώνα το οποίο σήμερα βρίσκεται εντός του Δημοτικού Κοιμητηρίου της Μεταμόρφωσης, η οποία υπήρχε τότε ως οικισμός με το όνομα Κουκουβάουνες (Kukuvaones).
Κάπως έτσι ήταν η περιοχή στα τέλη του 19ου αιώνα, αγροτική περιοχή, με καλλιέργειες, ποτάμια και ρέματα, η οποία το 1915 κρίθηκε αναδασωτέα. Τι έγινε μετά; Μετά ήρθε η μικρασιατική καταστροφή και η ανάγκη στέγασης των προσφύγων, και το διάταγμα του 1924 που διαθέτει 83 περίπου στρέμματα από το δασύλλιο «Ποδονύφτη» για την ανέγερση του συνοικισμού Φιλαδέλφειας.
Έτσι η περιοχή αυτή του Δήμου της Αθήνας με τους 100 περίπου κατοίκους και κάποιες αγροικίες βαφτίζεται σε συνοικισμό Φιλαδέλφειας. Η αναφορά αυτή ανατρέπει την επικρατούσα εκδοχή ότι η ονομασία δόθηκε το 1932 από τον βουλευτή και υπουργό Π. Διαμαντόπουλο.
Αξίζει να παραθέσουμε όσα αναφέρει στην Μεταπτυχιακή του εργασία ο μηχανικός Παναγιώτης Γρυλλής (2009) σχετικά με την όνομα της περιοχής.
«Οι εργασίες οικοδόμησης του προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Φιλαδέλφειας ξεκίνησαν το 1924 και ολοκληρώθηκαν τον Σεπτέμβριο του 1927 οπότε και παραδόθηκε κτιριακά στο υπουργείο. Την κατασκευή ανέλαβε η εταιρία ΤΕΚΤΩΝ με το σύστημα της καταβολής ποσοστού επί του προϋπολογισμού. Τα βασικά έργα υποδομής δεν είχαν γίνει ακόμα αλλά υπήρχαν πλήρως διαμορφωμένοι δρόμοι και τα διαχωριστικά των κατοικιών υποδήλωναν τις μελλοντικές ιδιοκτησίες. Στις 23Μαρτίου του 1927 επαναλαμβάνεται ο πλειοδοτικός διαγωνισμός για την εκποίηση των «εναπομεινάντων υλικών του συνοικισμού Νέας Φιλαδελφείας εν τοις γραφείοις της υπηρεσίας φιλαδελφείας….» .Φαίνεται πλέον ότι παγιώνεται και επισημοποιείται η ονομασία Νέα Φιλαδέλφεια και παύει οριστικά η τοπωνύμια Ποδονίφτης».
Το κείμενο αυτό και τα στοιχεία είναι μια μικρή συμβολή στην ιστορία της πόλης και τα 100 χρόνια από την έναρξη οικοδόμησης με σεβασμό σε όσους εργάστηκαν για να είναι στο σημερινό της επίπεδο.
Ν. Φιλαδέλφεια 1 Φεβρουαρίου 2024
Κώστας Ευαγγελινός
