Η αναλυτική έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου με τίτλο «Απευθείας αναθέσεις: πότε οι απευθείας αναθέσεις δημοσίων συμβάσεων ή οι αναθέσεις ύστερα από σύντομη διαδικασία διαπραγμάτευσης διασφαλίζουν την αντικειμενική ακεραιότητα της διαδικασίας;» οριοθετεί τον δημόσιο διάλογο για μία από τις πιο επίμαχες πρακτικές στη διαχείριση του δημοσίου χρήματος.
Το ανώτατο δικαστήριο, ελέγχοντας δειγματοληπτικά 64 δημόσιους φορείς και δείγμα 5.073 συμβάσεων προηγούμενων ετών, αναδεικνύει ότι η καταχρηστική προσφυγή στις απευθείας αναθέσεις δεν παραβιάζει απλώς τα όρια του νόμου· κυρίως τραυματίζει τις θεμελιώδεις αρχές της ισονομίας, της διαφάνειας και του ελεύθερου ανταγωνισμού. Κι αυτό τη στιγμή που αρκετοί υπερασπιστές της πρακτικής επικαλούνται αποκλειστικά τη «νομιμότητα» των ορίων, παραβλέποντας την ουσία του προβλήματος: την αλλοίωση του θεσμικού πλαισίου για χάρη μιας διευκόλυνσης που οδηγεί συχνά σε αυθαιρεσία, κατατμήσεις έργων και αδιαφάνεια.
Η ίδια προβληματική πρακτική φαίνεται να εφαρμόζεται και στη Νέα Φιλαδέλφεια – Νέα Χαλκηδόνα, όπου η διοίκηση του Δήμου κάνει κατάχρηση της διαδικασίας των απευθείας αναθέσεων. Οι εμπνευστές και καθοδηγητές αυτής της πολιτικής φτάνουν στο σημείο να κουνάνε το δάχτυλο σε όσους τολμούν να ασκήσουν κριτική, επιμένοντας χωρίς ουσιαστικά επιχειρήματα στη γραμμή της «νομιμότητας» χωρίς να κάνουν κινήσεις περιορισμού του φαινομένου. Η στάση αυτή, μέσα σε ένα γενικό κυβερνητικό αλλά και αυτοδιοικητικό περιβάλλον όπου τα οικονομικά σκάνδαλα διαδέχονται το ένα το άλλο, δεν κάνει τίποτε άλλο από το να εντείνει τον σκεπτικισμό των πολιτών και να εκθέτει ακόμα περισσότερο τη σημερινή δημοτική διοίκηση.
Τα πορίσματα του Ελεγκτικού Συνεδρίου
* Έλλειψη προγραμματισμού: Οι φορείς δεν σχεδιάζουν ορθολογικά, αλλά προσαρμόζουν τις ανάγκες τους στο όριο των αναθέσεων, οδηγούμενοι σε παράνομες κατατμήσεις.
* Ανεπαρκής αιτιολόγηση επείγοντος: Συγχέεται το «απρόβλεπτο» με το «επείγον» χωρίς ουσιαστική τεκμηρίωση.
* Ελλιπής συμμετοχή υπηρεσιών: Η διαδικασία αφήνει περιθώρια αυθαιρεσίας, καθώς οι διοικητικές υπηρεσίες δεν έχουν ενεργό ρόλο πριν την τελική απόφαση.
* Ασαφείς συμβάσεις: Δεν προσδιορίζεται με σαφήνεια το αντικείμενο ή ο τρόπος υπολογισμού της δαπάνης· απουσιάζει έρευνα αγοράς.
* Έλλειψη διαφάνειας στον ανάδοχο: Συχνές επαναλήψεις στους ίδιους προμηθευτές, χωρίς προκαθορισμένα κριτήρια επιλογής· ελάχιστες ή μηδενικές εκπτώσεις· περιορισμένη χρήση ηλεκτρονικών συστημάτων.
* Υπερβολές στα νοσοκομεία: Εκεί παρατηρείται το υψηλότερο ποσοστό απευθείας αναθέσεων λόγω συστημικών αδυναμιών και χρόνιων ελλείψεων.
* Ανεπαρκής αξιοποίηση καταγγελιών: Δεν υπάρχει θεσμικό σύστημα επεξεργασίας παραπόνων για βελτίωση της ακεραιότητας.
Το Ελεγκτικό Συνέδριο καταλήγει ότι οι απευθείας αναθέσεις επιτρέπονται μόνο κατ’ εξαίρεση, όταν ρητώς προβλέπεται στον νόμο. Ωστόσο, η πρακτική που ακολουθείται στην πράξη αλλοιώνει τον κανόνα, καθιστώντας την εξαίρεση «κανόνα» στη λειτουργία των φορέων.
Τα στοιχεία για τους Δήμους – «Πρωταθλητές» στις αναθέσεις
Σύμφωνα με τα στοιχεία που επεξεργάστηκε και δημοσίευσε πρόσφατα το myota.gr:
* Το 2024 έγιναν 246.148 συμβάσεις από 1.961 φορείς του δημοσίου, εκ των οποίων 188.770 (76,7%) ήταν απευθείας αναθέσεις.
* Στους ΟΤΑ καταγράφεται η μεγαλύτερη συγκέντρωση: από 1.054 δήμους και περιφέρειες έγιναν 98.633 συμβάσεις, εκ των οποίων 81.596 (82,72%) με απευθείας ανάθεση.
* Δείγμα 100 δήμων για την περίοδο 19/8/2024–19/8/2025 δείχνει ότι κατά μέσο όρο το 86,95% των συμβάσεων έγινε με απευθείας ανάθεση.
* Η πιο συχνή τιμολόγηση εντοπίζεται στα 29.000 ευρώ, δηλαδή ακριβώς στο όριο που επιτρέπει ο νόμος για απευθείας ανάθεση – ένδειξη ότι το όριο υπαγορεύει τη διαμόρφωση της τιμής και όχι οι πραγματικές ανάγκες.
Η ποιοτική σύγκριση με αντίστοιχους διαγωνισμούς αποδεικνύει:
* Περιορισμένο εύρος υπηρεσιών,
* Ασαφείς όρους και θολό καθορισμό αντικειμένου,
* Πολύ υψηλότερο κόστος (χαρακτηριστικό παράδειγμα: οι προμήθειες κάδων),
* Υποβαθμισμένη ποιότητα υλικών και υπηρεσιών,
* Τεράστιες διαφοροποιήσεις σε συμβουλευτικές υπηρεσίες με τον ίδιο τίτλο.
Συμπέρασμα
Η εικόνα που αναδύεται από τα πορίσματα του Ελεγκτικού Συνεδρίου και την παράλληλη έρευνα για τους δήμους είναι ξεκάθαρη: η καταχρηστική χρήση απευθείας αναθέσεων αυξάνει το κόστος, υποβαθμίζει την ποιότητα, δεν ενισχύει την παραγωγικότητα και –κυρίως– υπονομεύει τις θεμελιώδεις αρχές της χρηστής διοίκησης.
Σε μια εποχή που η τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα για γρήγορες και διαφανείς διαδικασίες, η επίκληση της «τυπικής νομιμότητας» των ορίων δεν αρκεί. Οι δήμοι, ως οι κατεξοχήν πρωταγωνιστές στη χρήση των αναθέσεων, οφείλουν να κάνουν τη στροφή προς τις διαγωνιστικές διαδικασίες, αν θέλουν να υπηρετήσουν πραγματικά το δημόσιο συμφέρον και να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών.
Συνοψίζοντας, στη Νέα Φιλαδέλφεια – Νέα Χαλκηδόνα το ερώτημα παραμένει ανοιχτό: θα λάβει επιτέλους ο Δήμος μέτρα για τον περιορισμό του φαινομένου ή θα συνεχίσει να εκθέτει τον εαυτό του και να τροφοδοτεί τη δυσπιστία των πολιτών;
ΕΚΘΕΣΗ ΕΛΕΓΧΟΥ 4 ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ ΑΝΑΘΕΣΕΙΣ (1)
