Με αφορμή την πρόσφατη πετυχημένη πρωτοβουλία τριών δημοτικών παρατάξεων να προβάλουν σύγχρονα προβλήματα για το Άλσος Νέας Φιλαδέλφειας, τα ρέματα Γιαμπουρλά και Ποδονίφτη καθώς και τον ποταμό Κηφισό παραθέτω μια θεωρητική προσέγγιση αυτών ως “κοινά αγαθά” και πως πρέπει να αντιμετωπίζονται σύμφωνα με την θεωρεία των commons.
Τα κοινά (commons) αποτελούν ένα δυναμικό οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό σύστημα. Ο ορισμός αυτός, που προέρχεται από τη σύγχρονη βιβλιογραφία της πολιτικής οικολογίας και της διακυβέρνησης των φυσικών πόρων, υποδεικνύει πως τα κοινά δεν ταυτίζονται αποκλειστικά με το ίδιο το αγαθό, αλλά περιλαμβάνουν τρεις αλληλένδετες συνιστώσες: το ίδιο το αγαθό (φυσικό ή άυλο), την κοινότητα που το χρησιμοποιεί και το πλαίσιο κανόνων που ρυθμίζει τη διαχείρισή του
Με βάση αυτό το πλαίσιο, εξετάζουμε τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα στη Νέα Φιλαδέλφεια: το Άλσος Νέας Φιλαδέλφειας, τα ρέματα Ποδονίφτη και Γιαμπουρλά και τον ποταμό Κηφισό. Και τα τρία αυτά στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος φαίνεται ότι, κατά τη γνώμη μου, διαθέτουν χαρακτηριστικά κοινών αγαθών.
**Το Άλσος Νέας Φιλαδέλφειας** αποτελεί έναν σημαντικό πυρήνα αστικού πρασίνου, που εξυπηρετεί αναψυχικές, οικολογικές και κοινωνικές λειτουργίες. Η χρήση του από την τοπική κοινωνία υπακούει σε άτυπους αλλά και θεσμοθετημένους κανόνες. Ωστόσο, η ανάδειξή του ως κοινό απαιτεί την ενεργή συμμετοχή της κοινότητας, τον ορισμό και τη διαφύλαξη κανόνων πρόσβασης, προστασίας χλωρίδας και πανίδας καθώς και συντήρησης υποδομών, σε συνδυασμό με τον έλεγχο χρήσεων που απειλούν τον δημόσιο χαρακτήρα του.
**Τα ρέματα Ποδονίφτης και Γιαμπουρλά** αποτελούν φυσικά οικοσυστήματα μεγάλης περιβαλλοντικής σημασίας. Παρά την ύπαρξη θεσμικών περιορισμών (π.χ. Ζώνες Προστασίας Ρεμάτων), η αδιαφορία για τη συντήρησή τους, ο εγκιβωτισμός, η έλλειψη καθαρισμών και η αυθαίρετη δόμηση καθιστούν τη διαχείρισή τους ελλιπή. Η νέα μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ) για έργα στον Ποδονίφτη δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει τα ζητήματα σύμφωνα με πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ. Η απουσία ενεργού συμμετοχής των πολιτών και η αδυναμία του κρατικού και τοπικού μηχανισμού να επιβάλει κανονιστικό πλαίσιο δείχνουν πως οι πόροι αυτοί λειτουργούν σαν “ανοικτά προσβάσιμοι πόροι χωρίς ρύθμιση”, οδηγώντας σε φθορά. Ειδικά για τον Γιαμπουρλά στα αζήτητα βρίσκεται η εγκεκριμένη πράξη πολεοδομικής εφαρμογής αναφορικά με την οριοθέτηση πεζοδρόμων εκατέρωθεν του ρέματος.
**Ο ποταμός Κηφισός**, με την ευρύτερη σημασία του ως φυσικό, ιστορικό και πολιτισμικό στοιχείο, αντιμετωπίζει χρόνια προβλήματα περιβαλλοντικής υποβάθμισης λόγω βιομηχανικής ρύπανσης, ακαθάριστης απορροής, αμφιλεγόμενων αντιπλημμυρικών έργων και έλλειψης ολοκληρωμένης διαχείρισης. Η αποξένωση της τοπικής κοινωνίας από τον ποταμό με τρανή όμως εξαίρεση τη συλλογικότητα “Η γειτονιά της Κίρκης” δείχνει την απουσία μιας κοινότητας διαχείρισης.
Από τη σκοπιά της θεωρίας των commons, η διατήρηση τέτοιων πόρων απαιτεί την ύπαρξη ρητών και άρρητων κανόνων, που συνδιαμορφώνονται από την κοινότητα και εφαρμόζονται με κοινωνικό έλεγχο. Η κακή κατάσταση αυτών των φυσικών περιοχών δεν οφείλεται αποκλειστικά σε φυσικά αίτια, αλλά στην έλλειψη τέτοιου ρυθμιστικού πλαισίου.
Την ανάγκη να προστατεύσουν τα κοινά αγαθά ένιωσαν συμπολίτες και τοπικοί φορείς, από όλο το πολιτικό φάσμα, που συμμετείχαν μαζικά και στήριξαν με την παρουσία τους την τοπική πρωτοβουλία.
**Συμπέρασμα:** Σύμφωνα με τη σχετική θεωρεία το Άλσος, τα ρέματα και ο Κηφισός μπορούν να ενταχθούν στην κατηγορία των κοινών, εφόσον υπάρχουν κοινότητες που τα χρησιμοποιούν και επιθυμούν να τα διαχειρίζονται συλλογικά. Η απουσία κανόνων και η ανεπάρκεια θεσμών ενδέχεται να οδηγήσει σε υποβάθμιση, αποδεικνύοντας ότι η ένταξή τους στα commons δεν είναι απλώς νομική, αλλά κυρίως κοινωνικοπολιτική διαδικασία. Δεν αρκεί να δηλώνουμε ότι η κατάσταση στο Άλσος είναι κακή επιβάλλεται να αντιμετωπισθεί ως “κοινό αγαθό” και όχι ως εμπόρευμα.
Κώστας Ευαγγελινός
σσ. αναδημοσίευση από το FB
