Καθώς το ενεργειακό σύστημα στη χώρα μας, όπως και σε ολόκληρη την Ευρώπη, εξελίσσεται σταδιακά με στόχο την ελαχιστοποίηση της χρήσης ορυκτών καυσίμων, έχει γίνει πλέον σαφές ότι η ενεργειακή μετάβαση δεν μπορεί να βασιστεί μόνο στην τεχνολογία και τις υποδομές. Χρειάζεται ανθρώπους με σύγχρονες δεξιότητες – τεχνικές, πράσινες, ψηφιακές και κοινωνικές – και ένα εκπαιδευτικό σύστημα ικανό να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του σήμερα και του αύριο. Έτσι, καθώς η ενεργειακή και η ψηφιακή μετάβαση προχωρούν, προκύπτει η ανάγκη για ανάπτυξη νέων και εξελισσόμενων δεξιοτήτων σε όλη την αλυσίδα αξίας ενέργειας: από την παραγωγή και διανομή έως τη ζήτηση, τις υπηρεσίες και την τεχνολογική υποστήριξη. Η απαίτηση δεν αφορά μόνο γνώσεις πληροφορικής ή ψηφιακών τεχνολογιών, αλλά μια ολιστική κατανόηση τεχνικών, περιβαλλοντικών, επιχειρησιακών και διατομεακών προκλήσεων.
Όπως επισημάνθηκε στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Έτους Δεξιοτήτων (European Year of Skills 2023)1, η έλλειψη δεξιοτήτων αποτελεί έναν από τους κύριους περιοριστικούς παράγοντες για την καινοτομία, την ανταγωνιστικότητα και την επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης. Η ανάγκη για αναβάθμιση και επανειδίκευση (upskilling και reskilling) δεν περιορίζεται σε έναν τομέα ή ειδικότητα, αλλά αφορά όλες τις βαθμίδες του ανθρώπινου δυναμικού – από τεχνικούς και μηχανικούς έως διαχειριστές έργων και σχεδιαστές πολιτικής.
Ψηφιακές δεξιότητες και νέες απαιτήσεις από το εργατικό δυναμικό του ενεργειακού τομέα
Ιδιαίτερα η σύνδεση ψηφιοποίησης και ενεργειακής μετάβασης διαμορφώνουν έναν νέο εργασιακό χάρτη, όπου οι τεχνολογικές δεξιότητες αναδεικνύονται σε βασικό παράγοντα επιτυχίας. Σύμφωνα με το World Economic Forum (2023), οι ρόλοι που σχετίζονται με την πράσινη μετάβαση και την τεχνολογία αναμένεται να καταγράψουν τη μεγαλύτερη αύξηση έως το 2030. Την ίδια στιγμή, το 63% των εργοδοτών θεωρούν ότι τα κενά δεξιοτήτων αποτελούν το μεγαλύτερο εμπόδιο στον ψηφιακό μετασχηματισμό των επιχειρήσεων.
Στον τομέα της ενέργειας, το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε 81%, με τις εταιρείες να εκφράζουν ιδιαίτερη ανησυχία για την προσέλκυση ταλέντων. Παράλληλα, διαπιστώνεται εντονότερη ανάγκη για επανειδίκευση και ανάπτυξη δεξιοτήτων στους τομείς της τεχνητής νοημοσύνης, της ανάλυσης2.
Το έργο EDDIE
Το 2020, ξεκίνησε το έργο EDDIE3, με χρηματοδότηση μέσω του προγράμματος Erasmus+, και κύριο στόχο τη διαμόρφωση μιας στρατηγικής – ή “οδικού χάρτη” – για την εκπαίδευση στον ενεργειακό τομέα, στο πλαίσιο της μετάβασης και της ψηφιοποίησής του.
Tο EDDIE συνέκρινε τη ζήτηση για δεξιότητες από τη βιομηχανία με την προσφορά των εκπαιδευτικών και ιδρυμάτων κατάρισης (από τα πανεπιστήμια έως την επαγγελματική κατάρτιση, περιλαμβανομένης της άτυπης εκπαίδευσης), προκειμένου να καταγράψει τα υφιστάμενα κενά δεξιοτήτων. Επιπλέον, ανέλυσε σε βάθος τα εκπαιδευτικά συστήματα πέντε ευρωπαϊκών χωρών, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, λαμβάνοντας υπόψη και δεδομένα από ευρωπαϊκές βάσεις όπως το Skills Panorama του CEDEFOP (European Centre for the Development of Vocational Training).
Το έργο ολοκληρώθηκε το 2023 και τα αποτελέσματά του αποτέλεσαν τη βάση για μια ομάδα εργασίας της Ευρωπαικής Πλατφόρμας για τα Έξυπνα Ενεργειακά Δίκτυα – ETIP SNET4, η οποία διεύρυνε την αξιοπιστία των αποτελεσμάτων, επικαιροποιώντας τα και αντλώντας πληροφορίες απο μεγαλύτερο αριθμό οργανισμών της βιομηχανίας. Τα έργα αυτά συνέβαλαν ουσιαστικά στην ανάδειξη του ρόλου των δεξιοτήτων στην ενεργειακή μετάβαση και στην απαιτούμενη καινοτομία, θέμα το οποίο πλέον αναγνωρίζεται από διάφορους οργανισμούς της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: κυρίως από τη Γενική Διεύθυνση Ενέργειας (DG Energy), αλλά και από τη DG Connect (που σχετίζεται άμεσα με τις ψηφιακές τεχνολογίες), καθώς και από τις DG Growth και DG Employment, οι οποίες εμπλέκονται άμεσα με την εκπαίδευση.
Εντοπισμός των Κενών σε Δεξιότητες και Πρόβλεψη των Αναγκών
Το έργο EDDIE επιβεβαίωσε τις ανάγκες σε δεξιότητες, μέσα από εκτενή ανάλυση και διαβούλευση με δεκάδες φορείς του ενεργειακού τομέα. Δίνοντας έμφαση στη γνώμη της αγοράς, σχεδιάστηκαν εξειδικευμένα ερωτηματολόγια που διανεμήθηκαν σε φορείς από ολόκληρη την αλυσίδα αξίας της ενέργειας: διαχειριστές διανομής (DSOs), μεταφοράς (TSOs), προμηθευτές, παρόχους υπηρεσιών και άλλους. Οι συμμετέχοντες εκπροσώπησαν γεωγραφική ποικιλία, διαφορετικά μεγέθη οργανισμών και ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων. Σκοπός ήταν να εντοπιστούν οι κύριες προκλήσεις της ψηφιοποίησης, οι νέες απαιτούμενες δεξιότητες και ο βαθμός κάλυψής τους στην παρούσα αγορά εργασίας.
Τα αποτελέσματα ανέδειξαν ως κρίσιμο πρόβλημα την έλλειψη επαρκών ψηφιακών δεξιοτήτων στους εργαζόμενους. Η σύγκριση μεταξύ ζήτησης και προσφοράς αποκάλυψε σημαντικά κενά σε κρίσιμους τομείς για την ψηφιακή μετάβαση, για την οποία διαπιστώθηκε ότι ούτε οι υπάρχουσες εκπαιδευτικές δομές ούτε το εργατικό δυναμικό καλύπτουν επαρκώς τις ανάγκες. Τα ευρήματα αυτά τεκμηριώνονται εκτενώς στην έκθεση του έργου με τίτλο “Current and future skill needs in the Energy Sector5”.
Ανάλυση των Κενών Δεξιοτήτων στη Βιομηχανία
Τα αποτελέσματα του έργου EDDIE και η μετέπειτα ανάλυση απο την ομάδα εργασίας του ETIP SNET επιβεβαιώνουν ότι οι πιο κρίσιμες δεξιότητες για την ψηφιοποίηση σχετίζονται με την ανάλυση δεδομένων, την τεχνητή νοημοσύνη, την κυβερνοασφάλεια και την ανάπτυξη λογισμικού. Οι δεξιότητες αυτές απαιτούνται ιδιαίτερα σε μηχανικούς και ερευνητές, αλλά παρατηρείται ανάγκη και σε τεχνικούς, ειδικούς πληροφορικής και διοικητικό προσωπικό.
Η διαχείριση και ανάλυση δεδομένων θεωρούνται βασικές ικανότητες για όλους τους εργαζόμενους, ενώ η χρήση υπολογιστικών εργαλείων, η ανάπτυξη εφαρμογών και η συγγραφή κώδικα απαιτούνται κυρίως για μηχανικούς και τεχνικούς μεσαίου ή ανώτερου επίπεδου. Συνοπτικά, τα κύρια συμπεράσματα είναι:
- Οι δεξιότητες που αξιολογήθηκαν ως πιο σημαντικές περιλαμβάνουν: την ανάλυση μεγάλων δεδομένων, την εφαρμογή τεχνικών μηχανικής μάθησης, την αξιολόγηση και διαχείριση ψηφιακού περιεχομένου, καθώς και την ανάπτυξη αλγορίθμων και πρωτοτύπων ανάλυσης.
- Ως λιγότερο σημαντικές θεωρήθηκαν οι δεξιότητες διαχείρισης υποδομής (όπως web servers), η γνώση γλωσσών προγραμματισμού και η αναζήτηση δεδομένων σε βάσεις δεδομένων.
- Μέσης σημασίας δεξιότητες θεωρήθηκαν η εφαρμογή στατιστικών μεθόδων, η βελτιστοποίηση, η σχεδίαση συστημάτων και η κατανόηση της κυβερνοασφάλειας.
Πέρα από τις τεχνικές γνώσεις, απαιτούνται διεπιστημονικές, πράσινες και διοικητικές δεξιότητες. Ικανότητες όπως η ηγεσία, η στρατηγική σκέψη, η διαχείριση έργων και η επικοινωνία είναι απαραίτητες όχι μόνο για τα στελέχη, αλλά και για μηχανικούς και τεχνικούς που δραστηριοποιούνται σε σύνθετα, διατομεακά περιβάλλοντα. Η ικανότητα συνεργασίας και προσαρμογής σε διαφορετικά επαγγελματικά και πολιτισμικά πλαίσια θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική στο συνεχώς μεταβαλλόμενο τοπίο της εποχής μας. Παράλληλα, η πράσινη μετάβαση απαιτεί δεξιότητες σε περιβαλλοντική διαχείριση, ανθεκτικότητα και λήψη αποφάσεων με γνώμονα την ηθική, ενισχύοντας την ανάγκη για μια ολιστική προσέγγιση που συνδυάζει τεχνολογία, βιωσιμότητα και κοινωνική υπευθυνότητα. Τέλος, πυλώνες της τεχνικής κατάρτισης παραμένουν πάντα οι δεξιότητες ηλεκτρολογικής και μηχανολογικής μηχανικής, όπως τα συαητήματα ηλεκτρικής ενέργειας, οι υψηλές τάσεις, οι ηλεκτρικές μηχανές, τα ηλεκτρονικά ισχύος, οι εγκαταστάσεις και αυτοματισμοί και η ενεργειακή απόδοση.
Η έρευνα εστίασε και στην εκτίμηση των τεχνολογιών που σχετίζονται με τις εφαρμογές στην ενέργεια και απαιτούν εξειδίκευση. Οι συμμετέχοντες αξιολόγησαν ως πιο κρίσιμα τα κενά δεξιοτήτων σε:
- Τεχνητή Νοημοσύνη
- Ανάλυση Μεγάλων Δεδομένων
- Κυβερνοασφάλεια
- Συστήματα Διαχείρισης Ενέργειας
Αντίθετα, λιγότερο κρίσιμα θεωρήθηκαν τα κενά σε τεχνολογίες όπως το cloud computing και οι τεχνολογίες επικοινωνίας (π.χ. 5G), ενώ ως μετρίως σημαντικές, αλλά ανερχόμενες αξιολογήθηκαν τεχνολογίες όπως οι ψηφιακές πλατφόρμες, τα ψηφιακά αντίγραφα (digital twins), οι τεχνολογίες blockchain, το διαδίκτυο των πραγμάτων (IoT) και η εικονική πραγματικότητα.
Συμπεράσματα
Η ενσωμάτωση των ψηφιακών τεχνολογιών στον ενεργειακό τομέα προσφέρει τεράστιες δυνατότητες βελτιστοποίησης, ευελιξίας και βιωσιμότητας. Ωστόσο, η υλοποίησή τους εξαρτάται άμεσα από την ετοιμότητα του ανθρώπινου δυναμικού. Τα κενά δεξιοτήτων που εντοπίστηκαν μέσα από το έργο EDDIE και επιβεβαιώθηκαν από συμπληρωματικές έρευνες της ETIP SNET αποκαλύπτουν την αναντιστοιχία μεταξύ των αναγκών της αγοράς και της υπάρχουσας εκπαιδευτικής προσφοράς.
Η χώρα μας, όπως και η υπόλοιπη Ευρώπη, χρειάζεται μια συνεκτική στρατηγική για την εκπαίδευση των νέων εργαζομένων και περαιτέρω κατάρτιση του ενεργειακού προσωπικού. Για το σκοπό αυτό είναι απαραίτητη η ουσιαστική ενίσχυση της εκπαίδευσης με πραγματικά μέτρα στήριξης της εκπαιδευτικής διαδικασίας βασικών και σύγχρονων τεχνικών θεμάτων και ιδιαίτερα ψηφιακών δεξιοτήτων και η δημιουργία ευέλικτων, στοχευμένων και διατομεακών προγραμμάτων κατάρτισης των εργαζομένων σε επιχειρήσεις του ενεργειακού τομέα. Η συνεργασία μεταξύ βιομηχανίας και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων μπορεί να βοηθήσει στην ενίσχυση των προγραμμάτων σπουδών και στη δημιουργία των κατάλληλων προγραμμάτων κατάρτισης για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας.
Η μετάβαση σε ένα βιώσιμο και ψηφιακά προηγμένο ενεργειακό σύστημα δεν θα επιτευχθεί μόνο μέσω τεχνολογιών. Θα επιτευχθεί μέσω ανθρώπων που κατανοούν, εφαρμόζουν και εξελίσσουν αυτές τις τεχνολογίες. Οι δεξιότητες είναι το θεμέλιο της αλλαγής — και η επένδυση σε αυτές αποτελεί στρατηγικό βήμα για το ενεργειακό μέλλον της Ευρώπης.
-
Digitalising the Energy System (2022): European Commission. ‘Digitalising the energy system – EU action plan’. COM(2022) 552 final. https://energy.ec.europa.eu/publications/digitalising-energy-system-eu-…
-
Green Deal Industrial Plan (2023): European Commission. The Green Deal Industrial Plan for the Net-Zero Age. COM(2023) 62 final. https://commission.europa.eu/publications/green-deal-industrial-plan-ne…
-
Clean Industrial Deal: European Commission. ‘Towards a Clean Industrial Deal’. Staff Working Document SWD(2024) 12 final. https://commission.europa.eu/publications/clean-industrial-deal_en
-
EU Action Plan for Grids: European Commission. EU Action Plan for Grids. COM(2023) 803 final. https://commission.europa.eu/publications/eu-action-plan-grids_en
1 Στο πλαίσιο του “European Year of Skills” (2023), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπογράμμισε ότι πάνω από το 75% των εταιρειών στην ΕΕ αντιμετωπίζουν δυσκολία στην εύρεση εργαζομένων με τις απαραίτητες δεξιότητες, ενώ μόνο το 37% των ενηλίκων παρακολουθεί κατάρτιση κάθε χρόνο. Η πρωτοβουλία στοχεύει στην ενίσχυση της συμμετοχής στην εκπαίδευση, την ευθυγράμμιση της κατάρτισης με τις ανάγκες της αγοράς και την προσέλκυση ταλέντων στον ευρωπαϊκό τομέα δεξιοτήτων.
(Πηγή: European Commission, “European Year of Skills 2023”, https://commission.europa.eu/skills-year_en)
2 World Economic Forum. The Future of Jobs Report 2023. Insight Report, May 2023.
https://www.weforum.org/publications/the-future-of-jobs-report-2023
3 EDDIE – Education for Digitalisation of Energy. https://www.eddie-erasmus.eu/
4 European Technology and Innovation Platform Smart Networks for Energy Transition (ETIP SNET). European Commission. https://smart-networks-energy-transition.ec.europa.eu/
5 EDDIE Project. Current and Future Skill Needs in the Energy Sector. Deliverable D2.2, 2021.
__________
Ο Νίκος Χατζηαργυρίου είναι Ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ
Ο Αλέξανδρος-Γεώργιος Χρόνης είναι Υποψ. Διδ. ΕΜΠ
Το άρθρο περιλαμβάνεται στον τόμο GREEK ENERGY 2025 που εξέδωσε για 14η χρονιά η ομάδα του energypress.
