του Κώστα Ευαγγελινού*
Η υπερβολική χρήση απευθείας αναθέσεων για “απρόβλεπτες και επείγουσες ανάγκες” από τον δήμαρχο ή άλλο εξουσιοδοτημένο άτομο μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια εμπιστοσύνης των δημοτών.
Τι είναι οι Απρόβλεπτες και Επείγουσες ανάγκες: Απρόβλεπτες περιστάσεις νοούνται αιφνίδια πραγματικά γεγονότα, τα οποία δεν ήταν γνωστά στον δήμο ούτε ανάγονται στη σφαίρα ευθύνης του και συνδέονται αιτιωδώς με την κατεπείγουσα κατάσταση, προς αποτροπή της οποίας ο δήμος προβαίνει στην κατάρτιση της σύμβασης με την εξαιρετική αυτή διαδικασία.
Υπάρχουν αρκετοί λόγοι όπως η έλλειψη τεκμηρίωσης του αντικειμένου της σύμβασης και του προϋπολογισμού της, ειδικά όταν αυτός προσεγγίζει το επιτρεπόμενο χρηματικό όριο της απευθείας ανάθεσης, αποτελούν επίσης θέματα που μπορούν να εγείρουν βάσιμα αμφισβητήσεις για την ακεραιότητα της διαδικασίας, ας δούμε κωδικοποιημένα ορισμένες πτυχές:
1. Έλλειψη Διαφάνειας
Διαφάνεια: Οι απευθείας αναθέσεις, αν και νόμιμες υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, συχνά θεωρούνται λιγότερο διαφανείς σε σχέση με τις διαγωνιστικές διαδικασίες. Οι πολίτες μπορεί να αισθάνονται ότι δεν υπάρχει πλήρης διαφάνεια στον τρόπο με τον οποίο δαπανώνται τα δημόσια χρήματα.
Δημοσιοποίηση: Ενώ οι συμβάσεις πρέπει να δημοσιοποιούνται, συχνά οι λεπτομέρειες των απευθείας αναθέσεων δεν κοινοποιούνται με τον ίδιο τρόπο όπως οι διαγωνιστικές διαδικασίες, γεγονός που δημιουργεί αμφιβολίες για την αμεροληψία και τη διαφάνεια της διαδικασίας.
2. Υποψίες για Διαφθορά και Ευνοιοκρατία
Διαφθορά: Η συχνή χρήση απευθείας αναθέσεων μπορεί να δημιουργήσει υποψίες για διαφθορά ή για ευνοιοκρατία, δηλαδή για ανάθεση συμβάσεων σε φίλους, γνωστούς ή υποστηρικτές του δημάρχου.
Σύγκρουση Συμφερόντων: Αν υπάρχουν υπόνοιες ότι οι συμβάσεις ανατίθενται σε εταιρείες ή άτομα που έχουν προσωπικές ή επαγγελματικές σχέσεις με τον δήμαρχο, αυτό μπορεί να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη των πολιτών.
3. Ανεπαρκής Ανταγωνισμός και Κόστος
Ανταγωνισμός: Οι διαγωνιστικές διαδικασίες προάγουν τον ανταγωνισμό, κάτι που συχνά οδηγεί σε καλύτερες τιμές και ποιότητα υπηρεσιών. Οι απευθείας αναθέσεις, αντίθετα, μπορεί να οδηγήσουν σε υψηλότερο κόστος για τους φορολογούμενους δημότες και σε χαμηλότερη ποιότητα υπηρεσιών.
Αποδοτικότητα: Η έλλειψη ανταγωνισμού μπορεί να σημαίνει ότι ο δήμος δεν λαμβάνει την καλύτερη δυνατή αξία για τα χρήματα που ξοδεύει.
4. Έλλειψη Συμμετοχής και Εμπλοκής των Δημοτών
Συμμετοχή: Οι διαγωνιστικές διαδικασίες ενθαρρύνουν τη συμμετοχή και τη διαφάνεια, καθώς οι δημότες μπορούν να δουν και να κρίνουν πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις για τις δημόσιες δαπάνες.
Εμπιστοσύνη: Όταν οι δημότες νιώθουν ότι έχουν λόγο και συμμετοχή στη διαδικασία, ενισχύεται η εμπιστοσύνη τους στους θεσμούς και στους αιρετούς εκπροσώπους τους.
Παραδείγματα και Σενάρια
Περίπτωση Καταχρηστικών Αναθέσεων: Αν σε έναν δήμο παρατηρηθεί συνεχής και αδικαιολόγητη χρήση απευθείας αναθέσεων, οι δημότες μπορεί να αρχίσουν να αμφισβητούν την ακεραιότητα του δημάρχου και της δημοτικής αρχής.
Αντιδράσεις των Πολιτών: Οι πολίτες μπορούν να αντιδράσουν μέσω διαμαρτυριών, δημοσίων επιστολών ή ακόμα και με την ψήφο τους στις επόμενες εκλογές, εκφράζοντας τη δυσαρέσκειά τους για την έλλειψη διαφάνειας και λογοδοσίας.
Συμπεράσματα και Προτάσεις
Για να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη των δημοτών, οι δήμαρχοι και οι δημοτικές αρχές πρέπει να:
- Προγραμματίζουν έγκαιρα τις ενέργειες τους και να αιτιολογείται επαρκώς ο απρόβλεπτος και επείγων χαρακτήρας των αναγκών, όπως προσδιορίζεται απο την σχετική νομολογία
- Περιορίσουν τη χρήση των απευθείας αναθέσεων στις απολύτως αναγκαίες περιπτώσεις και να προτιμούν διαγωνιστικές διαδικασίες όπου αυτό είναι εφικτό.
- Αποκλείουν την κυριαρχία επί της όλης διαδικασίας από ένα και μόνο πρόσωπο.
- Αποκλείουν να αποτελεί μοναδικό κριτήριο των απευθείας αναθέσεων το εκάστοτε ανώτατο όριο δαπάνης ανά περίπτωση (παροχή υπηρεσίας ή έργου)
- Εφαρμόζουν τη διαδικασία των απευθείας αναθέσεων σε έκτακτες περιπτώσεις και ποτέ για δαπάνες επόμενων χρήσεων για τις οποίες τεκμαίρεται ότι υπάρχει χρόνος διενέργειας διαγωνισμού.
- Αποφεύγουν τις προδιαγραφές και τους όρους της ανάθεσης να συντάσσουν και να εγκρίνουν τα ίδια πρόσωπα που θα αποφασίσουν μετέπειτα την απευθείας ανάθεση.
- Διασφαλίσουν διαφάνεια και να δημοσιοποιούν λεπτομερώς όλες τις απευθείας αναθέσεις, περιλαμβάνοντας τις αιτιολογήσεις και τις σχετικές μελέτες για τη χρήση αυτής της διαδικασίας.
- Εφαρμόσουν εσωτερικούς ελέγχους με αναλυτικά προγράμματα και να διασφαλίσουν ότι οι διαδικασίες ανάθεσης τηρούν τους κανονισμούς και τις βέλτιστες πρακτικές.
- Ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των δημοτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και να προάγουν τη λογοδοσία μέσω τακτικών δημόσιων αναφορών και ενημερώσεων.
- Ενημερώνουν και εκπαιδεύουν το αρμόδιου προσωπικού σε θέματα που άπτονται των
δημοσίων συμβάσεων με έμφαση στις έννοιες του «απροβλέπτου και του επείγοντος. - Θεσπίσουν προγράμματα εσωτερικού ελέγχου και να προβλέψουν δικλείδες προς αντιμετώπιση των δημοσιονομικών κινδύνων (ενδογενής έλεγχος)
- Η διατήρηση της εμπιστοσύνης των δημοτών είναι κρίσιμη για τη λειτουργία της τοπικής αυτοδιοίκησης και απαιτεί διαφάνεια, λογοδοσία και αμεροληψία στη διαχείριση των δημοσίων πόρων.
Κλείνοντας αυτό το σύντομο σημείωμα να μην ξεχνάμε ότι σύμφωνα με τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) σε ένα δημοκρατικό σύστημα, οι πράξεις ή παραλείψεις της διοίκησης πρέπει να υπόκεινται σε στενό έλεγχο όχι μόνο από νομοθετικές και δικαστικές αρχές αλλά και από την κοινή γνώμη (ΕΔΔΑ.Halet v. Luxembourg αποφ. 14.2.2023 σκ. 139).
*Κώστας Ευαγγελινός
σ. Ορκωτός Ελεγκτής Λογιστής
π. Δημοτικός Σύμβουλος Ν. Φιλαδέλφειας
π. πρόεδρος Πνευματικού Κέντρου και Φιλαρμονικής Δήμου Ν. Φιλαδέλφειας
