Όταν τον ρόλο και την ευθύνη αυτού που κάποτε ονομάζαμε κοινωνικό κράτος, αυτού που δηλαδή είναι ο δικός μας συλλογικός ρόλος και ευθύνη, την μεταθέτουμε συστηματικά στην ατομική και ιδιωτική πρωτοβουλία, εναποθέτοντας εκεί τις ελπίδες μας κάπως “υποκριτικά” καθώς έχουμε αποφύγει το βάρος που μας αναλογεί, αυτή είναι μια μορφή ανάθεσης που είναι συντριπτικά πιθανότερο να αποτύχει και να μας απογοητεύσει παρά να πετύχει αυτό που φαντασιωνόμαστε ως “σκοπό”, ως “ανθρωπιστικό/κοινωνικό έργο” κλπ.Δεν λέω ότι δεν είναι χρήσιμο να υπάρχει και το ατομικό ενδιαφέρον και η πρωτοβουλία για κοινωνικό έργο, λέω ότι αν η ατομική και ιδιωτική πρωτοβουλία λειτουργεί σαν υποκατάστατο της κοινωνικής μας ευθύνης, του κοινωνικού κράτους κλπ, αν δηλαδή γίνεται ένα παυσίπονο για να απαλλαγούμε εμείς (ως πολίτες και ως κράτος) από τον πονοκέφαλο της κοινωνικής μας ευθύνης, τότε μοιραία αποτυγχάνει.
Και αποτυγχάνει, όχι γιατί δεν έχει καλές προθέσεις (παρόλο που μπορεί να συμβαίνει και αυτό) αλλά πρωτίστως και κυρίως γιατί λειτουργεί μεμονωμένα και αποσπασματικά, δεν εντάσσεται σε κανέναν συνολικό σχεδιασμό, σε καμία συνολική δράση, σε κανένα οργανωμένο δίκτυο δράσεων, σε καμία “συστηματοποίηση” και ταυτόχρονα (λόγω και των παραπάνω) δεν υπάγεται σε καμία πραγματική μορφή ελέγχου ή λογοδοσίας.
Πιο συγκεκριμένα, και χωρίς να γνωρίζω τί έχει συμβεί ακριβώς με την κοινωνική κουζίνα “ο Άλλος άνθρωπος” (και δεν με ενδιαφέρει να κατηγορήσω τους ανθρώπους), θέλω να σταθώ στην λογική πίσω από αυτό. Το να παίρνει ένας άνθρωπος (ή δέκα άνθρωποι) ένα καζάνι και να μοιράζει φαγητό, μπορεί να έχει μια συμβολική αξία και την αναγνωρίζω. Αλλά όσο κι αν είναι αξιέπαινο, όσο κι αν έχει καλές προθέσεις (και δεν θέλω να αποδώσω κακές), όσο κι αν βοηθάει κάποιους ανθρώπους, έστω και στιγμιαία (και δεν το σνομπάρω αυτό), όσο κι αν προσπαθεί να λειτουργήσει ως αφύπνιση, νομίζω πετυχαίνει το ακριβώς αντίθετο. Καταλήγει μέσα σε ΑΥΤΟ το πλαίσιο (και επισημαίνω το ΑΥΤΟ), να λειτουργεί ως μια μορφή εξαγοράς της συλλογικής μας συνείδησης, περισσότερο σαν ένα παυσίλυπο για εμάς που το βλέπουμε και λιγότερο σαν μια δράση που λύνει πραγματικά τα προβλήματα των ανθρώπων που έχουν ανάγκη.
Και δεν υποτιμώ σε καμία περίπτωση την αξία ενός πιάτου με φαγητό, λέω άλλο πράγμα, ότι έχει νόημα αυτό το πιάτο να το δίνουμε όλοι μαζί, μέσα από δομές που θα σχεδιάσουμε και θα υποστηρίξουμε, μέσα από ένα κράτος που δεν θα παρέχει μόνο ένα πιάτο αλλά ένα κοινωνικό δίχτυ ασφάλειας, ένα κοινωνικό μαξιλάρι. Θα παρέχει τροφή, στέγη, υγεία, επαγγελματική εκπαίδευση, διεξόδους. Έτσι ώστε αν βρεθείς να έχεις ανάγκη (και στην ανάγκη μπορεί να βρεθεί ο καθένας) και χρειάζεσαι ένα πιάτο φαγητό να το έχεις, αλλά να έχεις και την ευκαιρία και τη δυνατότητα να μην έχεις ανάγκη για πολύ το πιάτο που θα σου προσφέρουν οι άλλοι και να μπορείς κάποια στιγμή να γίνεις εσύ αυτός που θα προσφέρει το πιάτο, τη στέγη, την εκπαίδευση κλπ.
Σε ΑΥΤΟ το πλαίσιο λοιπόν, που δεν υπάρχουν όλα αυτά, που δεν υπάρχει κοινωνικό κράτος, σύστημα, σχεδιασμός κλπ αλλά μόνο κάποιες πρωτοβουλίες ανθρώπων στους οποίους οι υπόλοιποι άμεσα ή έμμεσα αναθέτουμε το βάρος της ευθύνης και τον ρόλο του ανθρωπιστή ήρωα (ή του μεσσία) για να μην χρειαστεί να αναλάβουμε οι ίδιοι τον ρόλο και την ευθύνη που μας αναλογεί (έστω για να διεκδικήσουμε κοινωνικές δομές), όταν υπάρχει ακόμα και απλά η υποψία ότι οι άνθρωποι που τους αναθέσαμε τη δύσκολη δουλειά τελικά δεν είναι ούτε ήρωες ούτε μεσσίες, πάλι σε αυτούς φορτώνουμε την ευθύνη για τα λάθη και τα πάθη τους, και μάλιστα το κάνουμε αισθανόμενοι προδομένοι, χωρίς να αναρωτιόμαστε καν αν αυτό το είδος της ανάθεσης-μετάθεσης είχε νόημα εξαρχής.
Χάρης Χεϊζάνογλου
